Heimwee naar Inspector Morse

Gisteravond keek ik weer eens naar een aflevering van de onovertroffen detectiveserie Morse. Dit keer werd de inspecteur zelf bedreigd door een gefrustreerde ex-gevangene. Morse wordt verdacht gemaakt waardoor hij een nacht in de cel moet. Erger nog, de Zweedse crimineel met Nederlandse naam De Vries slaagt erin het huis van Morse in de fik te steken, inclusief de jarenlang opgebouwde platencollectie met klassieke muziek.

Wat mij intrigeerde, was de verslagenheid bij de altijd zo cynische inspecteur. Hij is in de war, ontwaart een complot van vrijmetselaars en kan nog maar één mens vertrouwen: sergeant Lewis. Hoewel dit een erg dramatische aflevering was, is het wel typerend voor de traditionele Engelse detective: de hoofdpersoon is uiterst intelligent, zo nu en dan recalcitrant, maar vooral ook kwetsbaar. Bij Morse is het zijn drankgebruik en het vrijgezellenbestaan, dat maar half vrijwillig is. Ook Frost en Barnaby (Midsomer murders) zijn mannen die zaken op briljante wijze oplossen, maar die tegelijk enigszins worden neergezet. Hun talent gaat boven hun persoon uit.

Hoe anders gaat dat eraan toe in meer eigentijdse series als CSI, de nieuwe afleveringen van Law en Order, of minder bekende series als Shark. Ook daarin komen we geniale moordoplossers tegen, maar hier heersen zij als koningen over hun eigen rijk. Het zijn allesbehalve zwakke en vertederende mannen, integendeel ze vertegenwoordigen de robuuste, onverslaanbare held, die door alle vrouwen aanbeden en door alle mannen bewonderd wordt. In zekere zin is dit een veel conservatiever manbeeld. Het mooiste voorbeeld van dit type is wel Horatio Caine uit CSI Miami: die wordt gezien als de ongekroonde koning van de stad.

Wat leert ons dit verschil tussen de kwetsbare, hardop denkende Britse detective en de staalharde CSI die alles oplost met technisch bewijs? Via deze series onthult de populaire cultuur een fundamentele verandering in de wetenschap. Ik zie daarbij de detective en de CSI als metafoor voor een bepaald type wetenschapper. Dat doe ik niet zo maar, het is mij vaak opgevallen dat veel collega's graag naar dit soort series kijken. Dat komt volgens mij omdat ze zich erin herkennen. Ook de wetenschapper zoekt dag in dag uit naar oplossingen voor ingewikkelde raadsels. De vraag is alleen in welke spiegel we kijken.

In Morse en zijn soortgenoten herkennen we de verbaal georiënteerde geesteswetenschapper. De oplossing van het raadsel bereikt hij door mensen te bevragen, hun intenties te doorgronden en door de verschillende verhalen in een verband te plaatsen. Niet voor niets hebben deze heren altijd mot met lijkschouwers en technici. In de Morse-serie speelt de computer een intrigerende rol. Dat deze serie te plaatsen is in de context van het humanisme blijkt wel uit de locatie in Oxford en de culturele onderlegdheid van Morse zelf.

Horatio Caine, Gil Grissom en 'Mac' vertegenwoordigen de positivistische wetenschapper die niets van interpretatie en speculatie moet hebben. Al die mensen vertellen maar leugens; apparaten vertellen de waarheid. In iedere aflevering wordt dit adagium wel een keer herhaald: let the evidence speak. De weg naar de oplossing loopt niet via het hoofd, maar via de techniek. De wetenschapper verbindt de resultaten daarvan tot een eindoplossing. Deze series spelen dan ook niet in het historische Oxford, maar in eigentijdse, hippe steden als New York en Las Vegas.

Is de hermeneutische geesteswetenschapper zwak, kwetsbaar en zelfkritisch, de positivistische hardliner heeft de waarheid aan zijn zijde en dat geeft hem die koninklijke look. Dat ook iemand als Grissom belezen is, geeft de plaats aan van de cultuur in deze nieuwe tijd: een bijzaak die hooguit dient om anderen te imponeren.

Onze eigentijdse series vertellen een wat treurig verhaal: de detective oogt hopeloos ouderwets en leidt een teruggetrokken bestaan. Hij is voorbijgestreefd door een nieuwe generatie, zijn kernwaarden tellen niet meer mee. Er heerst een klimaat waarin de waarheid in cijfers wordt bezongen. Wie niet gelooft in getallen, maar in intuïtie, invoelen en interpretatie staat aan de kant, wordt door televisiekijkers en geldschieters genegeerd. Het is een wereldbeeld waaruit de Romantiek verdwenen is. Maar god, wat is die detective charmant, intelligent en eerlijk. Kijken naar CSI maakt alleen maar dat ik meer en meer heimwee krijg naar Inspector Morse.